Dominikanie Gdańsk

Artykuł w wersji audio: Kliknij tutaj!

ORGANY BAZYLIKI ŚWIĘTEGO MIKOŁAJA W GDAŃSKU

Krótki zarys historii organów piszczałkowych
Początki organów sięgają starożytności przedchrześcijańskiej. Za pierwszy znany odpowiednik tego instrumentu uznaje się hydraulus, skonstruowany w III wieku p.n.e. przez Ktesibiosa z Aleksandrii. Instrument ten wykorzystywał wodę do regulacji ciśnienia powietrza, co pozwalało na uzyskanie stabilnego dźwięku. Hydraulus odgrywał istotną rolę w kulturze antycznej Grecji i Rzymu, gdzie był wykorzystywany podczas igrzysk i przedstawień teatralnych.

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego tradycja organowa niemal zanikła, przetrwała jednak w cesarstwie wschodniorzymskim (organy wykorzystywano do akompaniamentu w pałacach, czy cyrkach). Przełomowy moment nastąpił w VIII–IX wieku, kiedy to instrument został ponownie zaadaptowany w kontekście kościelnym, głównie za sprawą delegacji bizantyjskich. Choć źródła nie są jednoznaczne, proces ten był prawdopodobnie wynikiem stopniowego przystosowywania dawnych form instrumentu do potrzeb liturgii.

Od X wieku nastąpił dynamiczny rozwój organów w architekturze sakralnej – zaczęto budować coraz większe instrumenty w kościołach i katedrach, a organy uzyskały stałe miejsce w obrządku religijnym. Postęp obejmował zarówno rozbudowę konstrukcji instrumentu, jak i technikę gry – wprowadzono miechy, rozwinięto system klawiatury oraz intensywnie eksperymentowano z brzmieniem i budową piszczałek.

Średniowiecze i renesans przyniosły dalszą ewolucję instrumentu, która osiągnęła swój szczyt w epoce baroku (XVII–XVIII w.). Wówczas powstawały monumentalne organy, charakteryzujące się bogactwem głosów i brzmień. Odgrywały one centralną rolę zarówno w muzyce liturgicznej, jak i koncertowej.

Wiek XIX to czas kolejnych innowacji. Budowniczowie, tacy jak Aristide Cavaillé-Coll, nadali instrumentowi nowy wymiar, dążąc do upodobnienia jego brzmienia do orkiestry symfonicznej. Efektem tych dążeń był potężny, nasycony dźwięk, który także poprzez zastosowanie nowych rozwiązań technicznych rozszerzył możliwości ekspresyjne organów.

W XX wieku organy nadal są intensywnie rozwijane, poprzez wykorzystanie nowoczesnych technologii. Eksperymentuje się także z nowymi rodzajami materiałów syntetycznych mogącymi zastąpić używaną do dziś skórę zwierzęcą. Silnie rozwija się także gałąź instrumentów elektronicznych, choć organy piszczałkowe nadal pozostają standardem w liturgii i klasycznej praktyce wykonawczej. Współczesne instrumenty łączą w sobie tradycję z nowoczesną technologią, tworząc syntezę historycznego rzemiosła i innowacji technicznych.

HISTORIA ORGANÓW BAZYLIKI ŚW. MIKOŁAJA W GDAŃSKU

Dominikanie gdańscy dysponowali instrumentem organowym co najmniej od połowy XV wieku. Zgodnie z uchwałą kapituły prowincjalnej z dnia 29 września 1450 roku, do klasztoru w Gdańsku skierowano organistę – dominikanina ze Słupska, Georga Sweythyna. Jest to – według dostępnych źródeł – pierwsza wzmianka dotycząca gdańskiego organisty. Kolejna informacja odnosi się do osoby Pawła Schuldt’a, organisty kościoła Najświętszej Maryi Panny, zamieszkałego przy ulicy Św. Ducha. W obu przypadkach wzmianki dotyczą wyłącznie organistów, jednakże przez analogię należy przyjąć, iż w świątyniach musiały znajdować się również instrumenty organowe.

W kwestii lokalizacji XV w. organów w kościele św. Mikołaja istotne informacje przekazuje Bartel Ranisch (1648–1709) w swoim dziele “Opis wszystkich budowli sakralnych miasta Gdańska z roku 1695”. Zawiera ono krótką, enigmatyczną wzmiankę: „Między tym dwojgiem drzwi (do krużganków: B i B), u góry, zawieszone były wielkie organy”. Pomocną w interpretacji tego fragmentu okazuje się analiza dr. inż. arch. Piotra Samóla, który w latach 2019–2022 prowadził badania architektoniczne kościoła św. Mikołaja. Według jego ustaleń, organy znajdowały się nad obecnym wejściem na ścianie północnej, mniej więcej w połowie długości nawy, co miało również istotne znaczenie akustyczne. Użyte przez Ranischa określenie „wisiały” sugeruje brak klasycznej empory organowej w znanym nam dzisiaj rozumieniu – najprawdopodobniej był to balkon.
Z badań wynika również, że kościół nie posiadał wyłącznie jednego instrumentu. Drugi – mniejszy – znajdował się przypuszczalnie w obecnej kaplicy św. Jacka, natomiast źródła historyczne wskazują na istnienie kolejnego instrumentu w niezachowanej kaplicy św. Urszuli.

Pierwsza bezpośrednia zachowana informacja o organach kościoła św. Mikołaja wiąże się z zatargami z gminą protestancką, po których dominikanie powrócili do swojego kościoła w roku 1608. Wówczas senat miejski zobowiązał się do udzielenia wsparcia finansowego na remont zarówno samego kościoła, jak i instrumentu organowego.
Niespełna 30 lat później nabożeństwo w kościele św. Mikołaja opisuje Charles Ogier (1595–1654), sekretarz poselstwa francuskiego mającego na celu mediację pokojową pomiędzy Rzeczpospolitą a Szwecją. W swoim Dzienniku podróży po Polsce (1635–1636) wspomina, iż 21 marca 1636 roku uczestniczył w procesji Biczowników w Wielki Piątek, podczas której: „grzmią i huczą bębny i trąby wraz z organami, i cały kościół jarzy się nieskończonymi światłami”. Z całą pewnością Ogier nie mógł wówczas słyszeć instrumentu, na którym grał o. Sweythyn, gdyż byłby on już znacznie przestarzały i nieodpowiedni do praktyki wykonawczej muzyki pierwszej połowy XVII wieku.

Przez niemal kolejne sto lat w źródłach historycznych brak jest jakichkolwiek wzmianek o organach znajdujących się w kościele św. Mikołaja. Ostatnia informacja pochodzi z 1734 roku czyli przed powstaniem obecnego instrumentu i ma charakter dramatyczny: podczas oblężenia Gdańska przez wojska rosyjskie i saskie, w wyniku bombardowania zniszczone zostały nowe organy, będące jeszcze w trakcie budowy. Dodatkowo brakuje danych dotyczących lokalizacji tego instrumentu oraz jego budowniczego.

W 1755 roku na nowo wzniesionej emporze organowej powstał instrument, którego centralnym elementem była figura Maryi Niepokalanej. Powyżej niej umieszczono kartusz z inskrypcją: D.O.M. FIDELIUM COLLECTA / ORGANA ERECTA ANNO 1755 (Bogu najlepszemu i najpotężniejszemu. Wiernych składki organy erygowały w roku 1755). Choć brak pewności co do autorstwa instrumentu, przypuszcza się, iż został on wykonany przez Johannesa Friedricha Rhodego. Organy te posiadały jeden manuał oraz pedał.

Przypuszczalna dyspozycji organów z 1755r.:

W 1788r. nieznany organmistrz (Paschke?), dobudował sekcję Oberwerku (II manuał) umiejscawiając go ponad kartuszem i figurą Matki Bożej, rozszerzył także dyspozycję pedału oraz dodał Tympan i połączenia manuałów.

Dyspozycja organów wg. E. Eggerta (z około 1800r.) przedstawia się następująco.

Prawdopodobne dodatki z 1788 roku zostały oznaczone znakiem +.

W roku 1846 odnowiono jedynie kartusz wskazujący datę powstania instrumentu. Szczeciński organmistrz Friedrich Wilhelm Kaltschmidt w roku 1866 przeprowadził gruntowną renowację organów, w ramach której dodał trzeci manuał. Za remont pobrał honorarium w wysokości 12 300 marek. Pawłowski w opisie kościoła św. Mikołaja z 1898 wskazuje, że organy posiadały wówczas 49 głosów brzmiących.

Z okazji remontu na tylnej ścianie obudowy prospektu umieszczono inskrypcję, zachowaną do dnia dzisiejszego:
Orgel-Baumeister F. W. Kaltschmidt aus Stettin. Es arbeiteten bei diesem Werke A. Schram, F. Melchior, Federau, Schmidt, Trader, Rosscheitius und Wensky, zum Stimmers angehalten Louise Rudolph. Der Kirchen-Vorstand zur Zeit: Herrn Prälat Fr. Landmesser, Herrn Mauer, Mstr. L. Wendt, Herrn Kaufmann A. Bieschke, Organist I. Hofmann.
(Tłumaczenie: Organmistrz F. W. Kaltschmidt ze Szczecina. Przy tym dziele pracowali: A. Schram, F. Melchior, Federau, Schmidt, Trader, Rosscheitius oraz Wensky. Przy strojeniu asystowała Louise Rudolph. Rada kościelna złożona była wówczas z: prałata Franciszka Landmessera, pana Mauera, mistrza L. Wendta, kupca A. Bieschkego oraz organisty I. Hofmanna).
Dominikanie nie mieli wpływu na tę przebudowę, ponieważ byli zmuszeni opuścić Gdańsk na skutek kasaty zakonu.

W roku 1907 kolejnej modernizacji dokonał organmistrz z Królewca, Bruno Goebel. Oprócz zmiany dyspozycji brzmieniowej, zastąpił on mechaniczną trakturę gry systemem pneumatycznym, ponadto usunął oryginalny stół gry, zastępując go wolnostojącym kontuarem.

Następna ingerencja miała miejsce w 1932 roku, kiedy to Józef Goebel z Gdańska przeniósł Oberwerk do nawy południowej, prawdopodobnie w celu uzyskania większej swobody emisji dźwięku I manuału oraz pedału. Od tego momentu instrument posiadał 48 głosów, rozdzielonych na trzy manuały oraz pedał.

Dyspozycja organów z 1932 r.:

W 1945 roku, dokładnie po upływie 110 lat, dominikanie powrócili do Gdańska i – na zaproszenie ówczesnego prezydenta miasta, Franciszka Kotus-Jankowskiego – ponownie objęli opiekę nad bazyliką św. Mikołaja. Dopiero jednak w roku 1946 władze zakonne skierowały do niej organistę, brata Wilhelma Paściaka.
Katastrofalny stan techniczno-muzyczny instrumentu, skutkujący jego całkowitą nieprzydatnością do użytku liturgicznego, był wynikiem bezpośrednich działań wojennych towarzyszących walkom o wyzwolenie Gdańska w marcu 1945 roku. W wyniku ostrzału do wnętrza świątyni przez okno wtargnął pocisk artyleryjski, powodując poważne zniszczenia, zwłaszcza w obrębie piszczałek prospektowych. Dodatkowym czynnikiem destrukcyjnym była dewastacja dachu nad tą częścią bazyliki, umożliwiająca przenikanie wody opadowej do wnętrza instrumentu. Znacznych szkód przysporzyły również niefachowe działania o charakterze naprawczym.
O skali zniszczeń świadczy m.in. sprawozdanie profesora Tadeusza Tylewskiego, przewodniczącego gdańskiego koła Związku Zawodowego Muzyków, sporządzone 11 listopada 1946 roku podczas odbioru instrumentu po remoncie wykonanym przez organmistrza Zbigniewa Zająca z Zabrza. Według relacji brata Wilhelma, na zrekonstruowanym instrumencie koncertował m.in. wybitny polski organista Bronisław Rutkowski, który podkreślał, że niektóre głosy brzmieniowe tego instrumentu przewyższały odpowiadające im rejestry organów oliwskich.
Zakres przeprowadzonych przez Zbigniewa Zająca prac nie został dokładnie udokumentowany; przypuszcza się jednak, iż jego działania miały na celu jedynie przywrócenie minimalnej funkcjonalności instrumentu. Wiadomo jedynie, że zlikwidowano wówczas tzw. cymbelsterny, czyli dekoracyjne, obrotowe gwiazdy dzwoniące.

W kolejnych latach brat Wilhelm wielokrotnie postulował przeprowadzenie gruntownego remontu organów, jednak z uwagi na ograniczenia finansowe oraz pilniejsze potrzeby klasztoru, realizacja tych planów była niemożliwa. Ostatecznie przeor o. Wojciech Kobzdej zainicjował proces pozyskiwania ofert na wykonanie niezbędnych prac renowacyjnych, który kontynuował jego następca – o. Sebastian Młodecki. W pierwszym etapie prac firmie Fryderyka Schwartza z Gdańska zlecono uzupełnienie brakujących piszczałek, szczególnie w miksturze II manuału. Po emigracji Schwartza, dalsze działania kontynuował jego były czeladnik i późniejszy samodzielny organmistrz – Stanisław Kąkol z Kartuz, we współpracy z panem Adamczykiem, pracownikiem zakładu.
Spośród ofert złożonych przez firmy: Fryderyka Schwartza, Krzysztofa Saganowskiego (Poznań), Stefana Truszczyńskiego (Włocławek), Józefa Sobiechowskiego (Bydgoszcz) oraz Romualda Przytulskiego (Gdańsk, dawniej Wilno), wybrano ofertę ostatniego. Organmistrz Przytulski, współpracując z firmą Ernesta Penkały ze Stanowic k. Rybnika, do 9 listopada 1961 roku przeprowadził prace obejmujące m.in.: naprawę wiatrownic, uzupełnienie brakujących 60 piszczałek, wymianę trzech głosów językowych, przemieszczenie kontuaru w stronę ołtarza głównego, montaż wolnej kombinacji dla wszystkich głosów oraz urządzenia crescendo bez funkcji kasowania.
Niedługo po zakończeniu remontu ujawniono istotne wady wykonanych prac – zarówno mechanizm wolnej kombinacji, jak i system crescendo okazały się niesprawne. W związku z tym, 14 lutego 1970 roku powołano komisję w składzie: docent Jan Jargoń (PWSM Kraków), o. Walenty Potworowski OP (muzykolog), przeor o. Konstanty Dębiński OP oraz organista br. Wilhelm Paściak. Komisja orzekła konieczność przeprowadzenia kompleksowej inwentaryzacji instrumentu, uporządkowania kompleksów brzmieniowych oraz elektryfikacji traktury, kontuaru i wiatrownic. Zasugerowano powierzenie zadania doświadczonej firmie Zygmunta Kamińskiego z Warszawy.
Ekspertyza sporządzona przez Z. Kamińskiego na początku 1973 roku potwierdziła skrajnie zły stan instrumentu, pogłębiony przez wcześniejsze, nieprofesjonalne ingerencje. Organmistrz przedstawił kilka wariantów działań, opowiadając się za elektryfikacją instrumentu i zwiększeniem liczby głosów do 60.

Wobec złożoności problemu, przeor o. Konstanty Dębiński zwrócił się o opinię do szerszego grona ekspertów. Komisja, w skład której weszli: rektor J. Jargoń (PWSM Kraków), docent Leon Bator (PWSM Gdańsk), ks. dr Jan Chwałek (Instytut Muzyki Kościelnej KUL) oraz organmistrz Z. Kamiński, zarekomendowała przywrócenie oryginalnych wiatrownic klapowo-zasuwowych i traktury mechanicznej, mając na uwadze wysoką wartość artystyczną instrumentu. Ponadto postulowano przywrócenie historycznego wyglądu instrumentu, w tym relokację pozytywu i redukcję liczby głosów do około 40.
Dodatkowej konsultacji udzielił organmistrz M. Mathis z Näfels (Szwajcaria), który osobiście przybył do Gdańska w listopadzie 1975 roku i przedłożył pisemną opinię 22 stycznia 1976 roku. Projekt rekonstrukcji zmierzał tym samym do odtworzenia pierwotnego stanu instrumentu z roku 1788, z zachowaniem historycznego prospektu. Z uwagi na odmienny profil działalności i brak doświadczenia w budowaniu organów z trakturą mechaniczną Z. Kamiński odmówił realizacji tego zadania.

Przełomowy etap projektu miał miejsce za przeoratu o. Bolesława Jana Rafińskiego, m.in. dzięki odnalezieniu przez doc. Jargonia oryginalnej dyspozycji z lat 1755 i 1788 oraz zaangażowaniu niemieckiej prowincji dominikańskiej. W dniu 6 listopada 1976 roku podpisano umowę pomiędzy o. Rafińskim, doc. Jargoniem a przedstawicielami firm: Christianem Eickhoffem (Emil Hammer Orgelbau, Hanower), Franciszkiem Rietschem (organmistrz) oraz Włodzimierzem Truszczyńskim (organmistrz-Warszawa).
Zgodnie z umową, firma Emil Hammer była odpowiedzialna za opracowanie dokumentacji brzmieniowej i stolarskiej oraz dostarczenie elementów głosów językowych, zaś firma Truszczyńskiego – za wykonanie komponentów konstrukcyjnych. Obie firmy miały przeprowadzić wspólnie demontaż, montaż oraz intonację instrumentu.
Oberwerk przeniesiony w 1932r. do nawy południowej miał zostać umieszczony w pierwotnej lokalizacji.

Ponieważ zaistniała obawa o wytrzymałość stropu, zaszła konieczność uzyskania pozytywnego orzeczenia technicznego, które wydał 15 lutego 1977 r. rzeczoznawca budowlany mgr inż. Bernard Hoffmann z Gdańska.

Po uzyskaniu pozytywnej opinii rzeczoznawcy budowlanego co do wytrzymałości stropu, przystąpiono do demontażu instrumentu. W jego trakcie stwierdzono zaawansowane zniszczenia prospektu przez drewnojady – jego konserwację przeprowadził Andrzej Rochowicz. Prace montażowe trwały około sześciu miesięcy, a całość procesu zakończono w ciągu roku.

Warto podkreślić zaangażowanie niemieckiej prowincji dominikanów, która wsparła finansowo przedsięwzięcie, oraz firmy Hammer, która – wobec wzrostu kosztów – sama poszukiwała dodatkowych środków, nie obciążając nimi strony polskiej.

W dniu 16 listopada 1977 roku komisja odbiorcza z udziałem doc. Jargonia, przeora Rafińskiego, przedstawicieli konserwatora miejskiego oraz wykonawców, zatwierdziła rezultaty rekonstrukcji bez zastrzeżeń. Uroczystego poświęcenia organów dokonał biskup gdański, ks. dr Lech Kaczmarek, w wigilię uroczystości Matki Boskiej Różańcowej (1 października 1977 roku), podczas obchodów 750-lecia obecności dominikanów w Gdańsku.

Inauguracyjny koncert wykonał docent Jargoń. Zrekonstruowany instrument spotkał się z uznaniem środowiska specjalistów. Günter Metz, rzeczoznawca z NRD, ocenił: „Organy odpowiadają — pod względem materiału, konstrukcji i jakości dźwięku — najwyższym wymaganiom i mogą bez wątpienia konkurować z najlepszymi instrumentami w Polsce.” Postulat uczynienia bazyliki św. Mikołaja centrum muzyki organowej został zrealizowany już w tym samym roku poprzez inaugurację festiwalu muzyki organowej, odbywającego się corocznie pod patronatem Filharmonii Bałtyckiej (a później również Stowarzyszenia Musica Sacra). Konserwator Marian Dorawa podkreślił: „Podjęta decyzja, choć w pełni sprzeczna z trendem modernizacji, była całkowicie zasadna. Organy te, nie tylko uważam za najlepsze na Wybrzeżu, ale prace wykonane przy ich rekonstrukcji zgodne były z zasadami konserwatorskimi i stanowią wzór postępowania z historycznym instrumentem, którego brzmienie uległo zmianie w wyniku wieloletnich przekształceń” (8 lipca 1978 roku).

ORGANY OBECNIE

Na chór muzyczny, na którym znajdują się organy, można dostać się zarówno z wnętrza bazyliki św. Mikołaja, jak i z budynku klasztornego przylegającego od strony zachodniej. Zaplecze instrumentu stało się bardziej przestronne, ponieważ podczas remontu w 1977 roku, z powodów technicznych, prospekt organowy przesunięto o jeden metr w kierunku wschodnim względem pierwotnego położenia.

Na tylnej ścianie obudowy organowej umieszczono inskrypcję:
 Anno 1977 organum hoc rekonstructum est per Emil Hammer (Hannover) et Włodzimierz Truszczyński (Varsovia). Constructor Franz Rietseh, cura de disspositione Jan Jargoń, organist br. Wilhelm Paściak O. P. Gedanum, die 16. November 1977.
 (W roku 1977 instrument ten został zrekonstruowany przez Emila Hammera z Hanoweru i Włodzimierza Truszczyńskiego z Warszawy. Konstruktor: Franciszek Rietsch, nadzór nad dyspozycją: Jan Jargoń, organista: brat Wilhelm Paściak OP, Gdańsk, 16 listopada 1977 r.).

Dyspozycja dzisiejszych organów nie odpowiada oryginalnej dyspozycji, zachowanej w notatkach E. Eggerta jest jednak zbliżona do dyspozycji instrumentów z XVIIIw.

Organy bazyliki św. Mikołaja w Gdańsku posiadają stół gry z dwoma manuałami oraz klawiaturą nożną, umieszczony w specjalnej szafce wbudowanej w podbudowę instrumentu, czyli w jego pierwotnej lokalizacji. Konstrukcja uwzględnia możliwość rozbudowy o trzeci manuał, którego zespół brzmieniowy przewidziano na zapleczu organów. Takie rozwiązanie zaproponował już w 1977 roku właściciel firmy Emil Hammer – Christian Eickhoff – jednakże ograniczenia finansowe uniemożliwiły jego realizację. Z tych samych względów nie doszło również do zainstalowania trzech wolnych kombinacji, choć przewidziano na nie miejsce w szufladce po prawej stronie stołu gry.

Skala manuałów wynosi 56 tonów (C–g³), natomiast pedału – 30 tonów (C–f¹). Organy dysponują 35 rejestrami, co daje łączną liczbę 2756 piszczałek wykonanych z drewna i stopów metali. Manuały i pedał wyposażono w tremola, natomiast manuał II zawiera dwie stelle – elementy zdemontowane przez organmistrza Zająca, a odnalezione podczas rekonstrukcji instrumentu w 1977 roku. Pedał dodatkowo wyposażono w tzw. tympan (C–C♯). Stół gry umożliwia zastosowanie następujących połączeń: I M-P, II M – P oraz II M–I M.

W ramach rekonstrukcji przywrócono oryginalny system wiatrownic klapowo-zasuwowych oraz trakturę mechaniczną. Podgląd ołtarza głównego z miejsca gry umożliwia owalne lustro w prostej, drewnianej oprawie, umieszczone nad stołem gry.
Większość głosów organowych została wykonana na nowo, natomiast jedynie nieliczne zaadaptowano z wcześniejszego instrumentu autorstwa Goebla.

Piszczałki prospektowe, wykonane wyłącznie z metalu, osadzono na wysokim, falującym gzymsie podbudowy organowej. Górną część prospektu zdobią cztery mniejsze i dwa większe owalne pola, otoczone bogato rzeźbionym, roślinnym ornamentem z główkami skrzydlatych putt. Falistość gzymsu wynika z odpowiedniego rozmieszczenia piszczałek, które tworzą półkoliste, symetryczne wieże prospektowe. Wieże te przykrywają trójdzielne, linearnie i perspektywicznie ukształtowane daszki, na których umieszczono naturalnej wielkości figury aniołów muzykujących (w skali ¾ rzeczywistej).

Każdy z aniołów trzyma w dłoniach instrument muzyczny – rozpoznać można m.in. puzon, cynk, skrzypce i wiolonczelę. Rzeźba o motywach głównie roślinnych przekracza boczne krawędzie prospektu w formie tzw. uszaków.
Centralną część prospektu wypełnia półkolista wnęka, której krawędzie zdobi szeroka wstęga ornamentu roślinnego, otoczona puttami – niektóre z nich również dzierżą instrumenty muzyczne. Wewnątrz wnęki znajduje się figura Matki Boskiej Niepokalanej, stojąca na sierpie księżyca, z aureolą usytuowaną w pewnym oddaleniu od głowy i przyozdobioną gwiazdkami, na tle radialnie rozchodzących się promieni.

Powyżej tej kompozycji umieszczono kartusz o bogato rzeźbionych obrzeżach, również zdobionych roślinną wicią. W jego centralnym polu znajduje się złocony napis:
D.O.M. FIDELIUM COLLECTA / ORGANA ERECTA ANNO 1755
 (Bogu najlepszemu i największemu. Organy wzniesione ze składek wiernych w roku 1755)

Niżej widoczna jest kolejna inskrypcja:
Eodem Modo Renovata 1846
 (Odnowione w tym samym stylu w 1846 roku)
Dopiero powyżej kartusza, w trakcie rekonstrukcji przeprowadzonej w 1977 roku, umieszczono – w pierwotnej lokalizacji – Oberwerk. Zespół ten, pod względem formy architektonicznej i kolorystyki, harmonizuje z głównym korpusem instrumentu.

Chór muzyczny obejmuje całą szerokość trzech naw bazyliki. Na całej jego długości, tuż pod wnękami z rzeźbami, umieszczono łaciński napis będący fragmentem Psalmu 94:
– Nawa południowa: Venite, exultemus Domino, jubilemus Deo salutari nostro
– Nawa środkowa: Praeoccupemus faciem ejus in confessione et in psalmis jubilemus ei
– Nawa północna: Adoremus Dominum qui fecit nos. Alleluja, Alleluja
(Pójdźcie, radujmy się w Panu, śpiewajmy Bogu, naszemu Zbawicielowi. Uprzedźmy oblicze Jego z uwielbieniem i psalmami wielbijmy Go. Uwielbiajmy Pana, który nas stworzył. Alleluja, Alleluja.)

Organiści w Bazylice św. Mikołaja:
Georg Sweythyn (29.09.1450 – ?)
br. Piotr (ok. 1461 – ?)
Paul Valentin (świecki organista) (ok. 1590 – ?)
o. Adam (1631 – ?)
Dominik (05.1635 – ?)
Albertus Nowojorski (świecki organista) (1641 – 1652)
Jacek Polsinger (ok. 1665 – ?)
Jacek z Warszawy (08.1668 – ?)
Daniel Scharff (świecki organista) (XVII w.? )
Damazy Walter (1708 – 1722)
Alan Płachta (ok. 1753 – ?)
Lambert Liszner (1769 – 1790)
Antonin Lipski (1785 pomocnik/ 1792 – ?)
Witt (świecki) (XVIII w.)
I. Hoffmann (ok. 1866)
Wilhelm Paściak (1946 – 2004)
Roman Perucki (1981 – 1984)
Gedymin Grubba (1996-1999)
Tomasz Harkot (około 1999-2000)
Maciej Babnis (?)
Fabian Stanisz (2002 – 2006)
Piotr Michna (2011 – 2017)
Paweł Jabłoniec (2018 – 2024)
Maciej Jachimowicz (2024 – obecnie)

autor: Maciej Jachimowicz

Bibliografia:

1. Jantarowe Szlaki, 1984 nr 1 (191), „Organy w Bazylice św. Mikołaja w Gdańsku” Edward Klamann
2. Werner Renkewitz, Jan Janca, Geschichte der Orgelbaukunst in Ost- und Westpreussen von 1333 bis 1944, tom I, wyd. Weidelich Wuerzburg 1984.
3. Dokumenty z archiwum Z. Kamińskiego i W. Truszczyńskiego, uzyskane dzięki uprzejmości p. Pawła Pasternaka
4. Roland Eberlein, Historia Organów; Wydawnictwo Astraia, 2024
5. Beschreibung Aller Kirchen-Gebäude der Stadt Dantzig, Ranisch, Bartel (1648-1709), 1695; pbc.gda.pl
6. Geschichte und Beschreibung der St. Nikolai-Pfarrkirche, der ältesten Kirche in Danzig : Gedenkschrift zur Erinnerung an das 900 jährige Jubiläum der Einführung des Christenthums : und die vor 670 Jahren erfolgte Niederlassung der Dominikaner-Mönche und Erbauung des Dominikaner-Klosters nebst der Dominikaner Klosterkirche in Danzig : mit einem Grundriß des Klosters und der Kirche vom Jahre 1695; pbc.gda.pl
7. http://www.organy.pro/instrumenty.php?instr_id=148 (dostęp: 05.2025)
8. https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=ORGANY_KOŚCIOŁA_ŚW._MIKOŁAJA# (dostęp: 05.2025)
9. https://www.szalajda-organy.pl/img/ciekawostki/gdansk/organy_bazyliki_mariackiej_gd.pdf; „Organy Bazyliki Mariackiej w Gdańsku” Tomasz Szałajda (dostęp: 05.2025)